کمر درد یکی از شایع ترین مشکلات بین افراد است که پیر و جوان نمی شناسد و افراد بسیاری از آن رنج می برند. یکی از علل رایج درد پا و کمر، تنگی کانال نخاعی است. تنگی کانال نخاعی یکی از شایع ترین علل کمردرد است که بیشتر در افراد میانسال و مسن بروز پیدا می کند. 

کمر درد یکی از شایع ترین مشکلات بین افراد است که پیر و جوان نمی شناسد و افراد بسیاری از آن رنج می برند. یکی از علل رایج درد پا و کمر، تنگی کانال نخاعی است. تنگی کانال نخاعی یکی از شایع ترین علل کمردرد است که بیشتر در افراد میانسال و مسن بروز پیدا می کند. این عارضه از تنگی کانال نخاعی گردن و کمر ناشی می شود. همزمان با بالا رفتن سن، ستون فقرات نیز دچار تغییراتی می شود؛ این تغییرات فرسایشی ناشی از فرایند طبیعی افزایش سن، به تنگی کانال نخاع منجر می‌شود. تغییرات فرسایشی و تخریبی ستون فقرات در 95 درصد افراد بالای 50 سال به چشم می‌خورد. تنگی کانال نخاع، بیشترین میزان شیوع را در میان سالمندان بالای 60 سال دارد در حالی که فشار روی ریشه‌های عصب در میان زنان و مردان به یک اندازه رواج دارد.

به گفته بسیاری از متخصصان جراح ستون فقرات، تعداد اندکی از بیماران هنگام تولد، از مشکلات مادرزادی کمر رنج می‌برند که در نهایت به تنگی کانال نخاعی کمری از نوع مادرزادی، منجر می شود. تنگی کانال نخاع مادرزادی، غالباً در مردان بروز می‌یابد. بیماران معمولاً در سنین بین 30 تا 50 سالگی برای نخستین بار با علائمی در این زمینه مواجه می‌شوند.

• علائم و نشانه های تنگی کانال نخاعی

درد کمر و پشت بدن: کمر درد از علائم تنگی کانال نخاعی است که تمام بیماران مبتلا آن را تجربه نمی‌کنند، بروز این درد به شدت آرتریت بستگی دارد.

عصب‌های نخاعی، حس‌های بخش‌های خاصی از بدن را تقویت می‌کنند، بنابراین فشار روی این عصب‌ها گاهی درد ناحیه‌های تحت پوشش را به دنبال دارد. درد باسن که در پایین پا منتشر می‌شود و به عارضه سیاتیک موسوم است نیز ناشی از عوارض تنگی کانال نخاعی است.

درد سوزشی در باسن یا پاها (سیاتیک): فشار روی عصب‌های نخاعی، درد را در ناحیه‌های تحت پوشش این عصب‌ها برمی‌انگیزد. این درد سوزشی معمولاً از باسن شروع شده و در پایین پا منتشر می‌شود و در نهایت به کف پا می‌رسد.

بی‌حسی یا گزگز باسن یا پاها:در نتیجه افزایش فشار روی عصب‌ها، بیمار مبتلا به تنگی کانال نخاع، علاوه بر درد سوزشی دچار بی‌حسی و گزگز نیز می‌شود. اگرچه تمام بیماران هر دو علامت درد سوزشی و بی‌حسی و گزگز را تجربه نمی‌کنند.

ضعف پاها یا "افتادگی پا" : به محض رسیدن فشار به میزان مشخص، یک یا هر دو پا دچار ضعف می‌شود. برخی بیماران با افتادگی پا روبه‌رو می‌شوند یا احساس می‌کنند که پای‌ آنها هنگام راه رفتن روی زمین کشیده می‌شود.

کاهش درد هنگام نشستن یا رو به جلو خم شدن: بر اساس مطالعات انجام شده بر روی مهره‌های کمر، خم شدن رو به جلو، فضای در دسترس اعصاب را افزایش می‌دهد. درد بسیاری از بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاع با رو به جلو خم شدن به ویژه در حالت نشسته، کاهش می‌یابد. درد معمولاً هنگام برخاستن و ایستادن و راه رفتن تشدید می‌شود. برخی بیماران گزارش داده‌اند که می‌توانند با تکیه کردن روی چرخ خرید راه بروند یا این که از دوچرخه ثابت استفاده کنند. با این حال پیاده‌روی در مسافت بیش از دویست یا سیصد متر، باعث تشدید ضعف یا درد شدید خواهد شد.

• علل و دلایل تنگی کانال نخاع

تنگی کانال نخاع زمانی رخ می‌دهد که فضای اطراف نخاع تنگ شود در نتیجه نخاع و ریشه‌های اعصاب نخاعی، تحت فشار قرار گرفته و بیمار دچار درد، بی‌حسی یا ضعف در پاها ‌شود.

آرتریت (بیماری التهاب مفصل) رایج‌ ترین علت تنگی کانال نخاعی کمر است. منظور از آرتریت، فرسایش و تخریب مفصل‌های بدن است.

دیسک‌ها در دوران جوانی حاوی مقدار زیادی آب هستند (تصویر سمت چپ)، اما دیسک به موازات افزایش سن، آب خود را از دست می‌دهد و کوتاه‌تر و یا حتی متلاشی می‌شود (تصویر سمت راست). پیامد این تغییرات، وارد شدن فشار به مفاصل فاست و ابتلا به آرتریت است. آرتریت ستون فقرات در فرسایش و تخریب دیسک‌ها و از بین رفتن مواد موجود در آن نقش دارد. دیسک‌های کودکان و جوانان حاوی مقدار زیادی آب است، اما هر چه فرد مسن‌تر می‌شود، آب دیسک نیز کمتر شده و در نتیجه دیسک ضعیف‌تر می‌شود. این مشکل باعث می‌شود تا فضای دیسک نشست کند و ارتفاع دیسک کاهش یابد.

فرسایش دیسک به نوبه خود باعث بروز دو مشکل می شود؛ نخست آن که وزن به مفصل‌های فاست منتقل می‌شود و دوم این که کانال‌های دربرگیرنده اعصاب کوچک‌تر می‌شود.

مفاصل فاست در نتیجه تحمل فشار مضاعف، به تدریج تخریب می‌شوند و مشابه موارد مفصل زانو یا مفصل ران، بیمار به آرتریت مبتلا می‌شود. همچنین غضروف پوشش دهنده و محافظ مفصل‌ها نیز فرسوده می‌شود. فرسایش کامل غضروف موجب سایش دو استخوان روی یکدیگر می‌شود. بدن در واکنش به از بین رفتن غضروف و برای جبران این نقص و حمایت از مهره‌ها، شروع به تشکیل استخوان‌ جدید در مفصل‌های فاست می‌کند. این استخوان اضافی، موسم به خار یا زائده استخوانی، به مرور زمان فضای اختصاص یافته به عبور عصب‌ها را تنگ می‌کند. زائده‌ها یا خارهای استخوانی ناشی از آرتریت، کانال نخاعی را تنگ می‌کند.

از جمله واکنش بدن به آرتریت این است که رباط‌های اطراف مفصل‌های ناحیه کمر، بزرگ می‌شوند. بزرگ‌تر شدن رباط‌ها نیز فضای مربوط به عصب‌ها را کاهش می‌دهد. زمانی که فضا آن‌ قدر تنگ شود که عصب‌های نخاعی تحریک شوند، علائم دردناک شروع می‌شود.

• روش های درمان تنگی کانال نخاع

روش‌ های درمان غیرجراحی تنگی کانال نخاع بر بازیابی سطح عملکرد و تسکین درد متمرکز می‌شود. اگرچه روش‌های غیرجراحی، مشکل تنگی کانال نخاع را برطرف نمی‌سازد، با این وجود علائم بسیاری از بیماران با بهره‌گیری از این روش‌ برطرف می‌شود. انجام عمل جراحی ستون فقرات برای کمتر از 5 درصد بیماران مبتلا به تنگی نخاع ضرورت می‌یابد.

تغییر در حالت اندامی: بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاع متوجه می‌شوند که خم کردن رو به جلوی ستون فقرات در زمان راه رفتن، درد تنگی کانال نخاع را برطرف می‌سازد. دراز کشیدن و بالا آوردن زانوها تا قفسه سینه نیز منجر به تسکین علائم می‌شود. در این حالت‌ها فضای در دسترس عصب‌ها بزرگ‌تر می‌شود و در نتیجه بیمار می‌تواند مسافت بیشتری را طی کند.

دارو: فشار روی عصب‌ها در بعضی موارد از ورمی التهابی نشأت می‌گیرد. مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDS) مانند آسپرین یا ایبوپروفن باعث تسکین علائم تنگی کانال نخاع می شود.

استراحت: استراحت پس از شروع مجدد تدریجی فعالیت مفید است. انجام تمرین‌های ایروبیک (هوازی) مانند دوچرخه‌سواری یا استفاده از دوچرخه ثابت، غالباً پیشنهاد می‌شود.

فیزیوتراپی: فیزیوتراپی معمولاً به صورت ترکیبی از درمان غیرفعال و نرمش و حرکت‌های اصلاحی بهره می‌گیرد. درمان غیرفعال شامل کمپرس سرد یا گرم، اولتراسوند، تحریک الکتریکی و ماساژ می‌شود. این درمان‌ها با توجه به شل کردن عضله‌های منقبض و تسکین درد یا ناراحتی، بیمار را برای درمان فعال تنگی کانال نخاع آماده می‌سازد. حرکت‌های اصلاحی نیز تمرین‌های کششی و تجویزی را برای پایدارسازی ستون فقرات، افزایش قدرت، استقامت و انعطاف‌پذیری دربرمی‌گیرد.

کشش (ترکشن): ترکشن علی رغم مفید بودن برای برخی بیماران، نتایج بسیار محدودی را منجر می شود.

تزریق: تزریق در فضای اپیدورال، رایج‌ ترین تزریقی است که برای تسکین علائم تنگی کانال نخاع انجام می‌شود. در این روش که یکی از روش های جراحی بسته ستون فقرات محسوب می شود، دارو (معمولاً استروئید) داخل فضای پیرامون ریشه‌های عصبی خاص (فضای اپیدورال) تزریق می‌شود. تزریق این دارو از روش های درمان تنگی کانال نخاعی است که در کاهش التهاب و درد حاد منتشر شونده در دست‌ها یا پاها مؤثر است. معمولاً سه تزریق ظرف چند هفته انجام می‌شود.

طب سوزنی: طب سوزنی تا حدی نه در موارد تاحدی شدید، درد تنگی کانال نخاع را کاهش می‌دهد.

کایروپراکتیک (درمان دستی): کایروپراکتیک درمانی است که در آن متخصص به منظور تنظیم و هم‌ راستا کردن استخوان‌ها و بازیابی دامنه حرکتی طبیعی مفاصل، به ناحیه معینی فشار وارد می‌کند. حرکت مناسب درد، گرفتگی یا اسپاسم عضلانی را کاهش می‌دهد و عملکرد سیستم عصبی و وضعیت سلامت عمومی را بهبود می‌بخشد.

ماساژ: ماساژ مناسب به دلیل شل کردن عضله‌های منقبض و از بین بردن اثر فشار، باعث تسکین درد تنگی کانال نخاع می شود.

بریس یا گردنبند و کمربند طبی: کمربند یا گردنبند طبی در تنگی کانال نخاعی گردن، ستون فقرات را ثابت نگه می‌دارد و حرکت‌های دردناک را محدود می‌سازد.

جراحی: در صورت موفقیت‌آمیز نبودن دیگر روش‌های درمانی در تسکین درد، توصیه می‌شود به منظور از بین بردن فشار روی عصب‌های درگیر، عمل جراحی تنگی کانال کمری انجام شود.

اگرچه تنگی کانال نخاعی فعالیت‌های روزمره را محدود می‌کند، اما می‌توان با بهره‌گیری از درمان مناسب کیفیت زندگی را بهبود بخشید و مانند گذشته از یک زندگی پویا لذت برد. پیش از بهره‌گیری از هر روش‌ درمانی جدید، می بایست با پزشک مشورت نمود. به عنوان مثال یک داروی گیاهی ممکن است با داروی مصرفی تجویزی یا غیرتجویزی تداخل داشته باشد. تنگی کانال نخاع و عوامل آن را می توان با بررسی تاریخچه بیمار، معاینه، تصویربرداری و تست های مختلف تشخیص داد. تاریخچه بیمار در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است. برای مثال تنگی کانال نخاع در بدنسازان معمولا به علت سرخوردگی مهره ها ایجاد می شود اما در افراد مسن اغلب به دلیل آرتروز و بوجود آمدن زائدگی های استخوانی در ستون فقرات رخ می‌دهد. در نهایت اگر با انجام معاینات و تست ها و بررسی تاریخچه بیمار نتوان تنگی کانال نخاع و علت آن را تشخیص داد، باید از روش های رادیولوژی و تصویربرداری مثل ام آر آی و سی تی اسکن کمک گرفت. بدیهی است که هیچ یک از ما قصد نداریم تا با خوددرمانی ناآگاهانه به خود صدمه بزنیم، لذا باید اطمینان حاصل کنیم که شروع یک روش درمانی جدید بی‌خطر و مفید خواهد بود.