یکی از عارضه های شایع در جامعه امروزی، گزگز کردن دست و پا است. گزگز شدن ممکن است نشانه ‌ای از بیماری ‌های متابولیک همچون دیابت، تیروئید، عفونت‌ و کمبود ویتامین باشد. مهم ‌تر آن که، ضعف و بی‌حسی ناگهانی در یک یا دو اندام بدن در شرایطی می‌تواند از بیماری ام ‌اس یا سکته مغزی خبر دهد، اما خواب‌رفتن دست و پا در همه موارد خطرناک نیست و می‌تواند عارضه ‌ای کوتاه ‌مدت باشد و ناشی از قرار گرفتن بدن در وضعیت نامناسب یا از عوارض های جانبی مصرف دارو باشد.

• علت ها و دلایل گزگز کردن پا

 دلایل اصلی ایجاد گزگز و بی حسی پا و دستان به شرح زیر هستند:

بیماری دیابت: نوروپاتی محیطی ناشی از بیماری دیابت، یکی از رایج ترین دلایل گزگز، بی حسی، خواب رفتگی و احساس سوزش کف پا و دستان است. معمولاً این شرایط از ناحیه پاها شروع می شود و می تواند اولین نشانه ابتلای فرد به بیماری دیابت باشد. تقریباً یک سوم موارد نوروپاتی محیطی در نتیجه این بیماری ایجاد می شود.

افراد مبتلا به دیابت ممکن است در هر زمانی به نوروپاتی دچار شوند، اما علامت‏های آشکار نوروپاتی معمولاً در طول ۱۰ سال پس از تشخیص دیابت پدید می‏ آیند.

حدود ۶۰ درصد مبتلایان به دیابت، به نوروپاتی مبتلا هستند اما علامتی ندارند.

تقریباً در ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران دیابتی، علامت‏های نوروپاتی پدیدار می‏شوند.

نوروپاتی دیابتی، به طور معمول در افراد سیگاری بالای ۴۰ سال و کسانی که در کنترل قندخون دچار مشکل بوده ‏اند، رخ می‏دهد.

• علل ایجاد نوروپاتی دیابتی

عوامل مختلفی در ایجاد نوروپاتی دیابتی مؤثرند که می‏ توان از قندخون و فشارخون بالا در افراد دیابتی نام برد. فشار خون بالا با اختلال در خونرسانی اعصاب، باعث تخریب آنها می‏ گردد. همچنین قندخون بالا روی بعضی فعالیت‏های شیمیایی اعصاب اثر می‏گذارد و آنها را درگیر می کند.

• چه موقع خواب ‌رفتن یا گزگز اندام نشانه ‌ای خطرناک تلقی شود؟

خواب ‌رفتن دست و پا اگر به دنبال صدمه به سر و گردن و ستون فقرات یا با ناتوانی یا اختلال در راه رفتن، کاهش هوشیاری، اختلال تکلم، تعادل و درد شدید همراه باشد، باید جدی گرفته شود.

باید توجه داشت، اختلالات بینایی و ناتوانی در کنترل ادرار و ضعف اندام حرکتی نیز از جمله نشانه‌هایی است که در کنار بی‌حسی و گزگز اندام ‌ها نباید نادیده گرفته شود.

• گزگز دست مشکلی با دلایل متفاوت

شاید برای بسیاری از افراد، احساس گز‌گز و خواب‌رفتگی بویژه در انگشتان دست، نشانه بیماری شایعی در میان خانم‌ها به نام سندرم تونل کارپال باشد که ناشی از آسیب‌دیدگی اعصاب دست است. سندروم تونل کارپال (به انگلیسی: Carpal tunnel syndrome یا به اختصار CTS) گیر افتادگی و فشرده شدن عصب در داخل تونل کارپ می باشد. این سندروم همچنین به سندروم تایپیست ها معروف است!

این عصب حس انگشت شست، انگشت اشاره، وسط و بخشی از انگشت حلقه را فراهم می کند. همچنین حرکت عضلاتی که به انگشت شست می روند را نیز امکان پذیر می کند. سندروم تونل کارپال می تواند در هر دو دست اتفاق بیفتد.

ورم یا التهاب در محل مچ دست باعث فشردگی این عصب می شود و تونل کارپال را ایجاد می کند. این فشردگی می تواند منجر به حس گز گز، ضعف و بی حسی در سمت انگشت شست شود.

این سندروم، سندرومی نسبتا شایع است و خانم ها را ۲ برابر بیشتر از آقایان درگیر می کند. معمولا اکثر افراد درگیر این سندروم، میانگین سنی ۵۴ سال را دارند.

درواقع گزگز شدن یا سندروم تونل کارپ، یک نوع بیماری محسوب می شود که یکی از مهم ترین مشخصه های آن، بی حسی و خواب رفتگی انگشتان دست است. در مچ دست، عصبی به نام مدین وجود دارد که در غلافی همراه با تاندون عضلات عبور می کنند. معمولا کارهای زیاد و طولانی با مچ دست، منجر می شود تا به غلاف فشار بیاید و تنگ تر شود. تا جایی که علامتی چون بی حسی انگشتان و گزگز شدن پیدا می شود.

سندروم تونل کارپ با نام سندروم تنگی کانال مچ دست نیز نام گذاری می شود. این سندروم از یکی از عصب های مهم به نام مدین که وارد دست می شود محافظت می کند.

از جمله علائم سندروم تونل کارپ می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

بی حسی، مومور شدن، درد دست به خصوص در انگشت شصت، اشاره و میانی یا سه انگشت اول و افتادن اشیا از دست، دردی که باعث مشکلات خواب و بیدار شدن از خواب شبانه می شود.

خواب‌رفتن اندام‌هایی چون دست و پا در بسیاری موارد به بیماری‌های کبدی، کلیوی، عروقی، بافت همبند، کم‌کاری تیروئید، سرطان‌ها بویژه سرطان ریه، معده، پستان و تخمدان مربوط می‌شود. همچنین بروز این مشکل، گاه می‌تواند زمینه ساز سکته‌‌های مغزی، ام‌اس، تشنج و دیسک کمر و گردن باشد.

کمبود ویتامینE، ویتامین‌‌های گروه B و ویتامین B3 نیز می‌تواند عوارضی چون گزگز دست وپا را به دنبال داشته باشد. o یکی از دلایل به خواب ‌رفتن دست و پا می‌تواند مصرف الکل باشد.

یکی از دلایل به خواب ‌رفتن دست و پا می‌تواند مصرف الکل باشد.

همچنین آلودگی با فلزات سنگین همانند سرب، آرسنیک و جیوه و نیز مصرف داروهای شیمی‌درمانی، ضد ویروسی و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز ممکن است عوارضی چون گزگز دست و پا را در شخص ایجاد کند.

علاوه بر این برخی بیماری‌‌های خود ایمنی، از یک ‌سو با دیسک کمر یا جابه‌جایی استخوان‌ های ستون فقرات و از سوی دیگر با خواب‌ رفتن اندام ‌ها همراه است.

• خواب ‌رفتگی ناگهانی دست و پا

گاهی احساس گز‌گز در اندام‌ها، بدون علت خاصی و به طور ناگهانی فقط در یک اندام بروز می‌کند. آیا در چنین شرایطی باید این عارضه را نشانه یک بیماری جدی تلقی کرد؟ خواب‌رفتگی قرینه نشان‌دهنده بیماری‌‌های متابولیک چون دیابت و تیروئید یا ناشی از عوارض داروها، عفونت‌ها و کمبود ویتامین است. خواب‌ رفتگی غیر قرینه، معمولا ناشی از ضربه، تحت فشار قرار گرفتن عصب، تومور و سکته مغزی است.

• درمان گز گز و خواب رفتگی اندام ها چیست؟

درمان موفق هر عارضه‌ای به تشخیص دقیق و صحیح بیماری زمینه‌ای مسبب آن باز می‌گردد. این مساله در مورد درمان خواب‌ رفتگی اندام‌ها نیز صادق است.

اولین گام درمان گزگز دست وپا مراجعه به متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپی است تا عارضه، علت یابی شود و روند تشخیص و سپس درمان شکل بگیرد. از آنجا که سلول‌‌های اعصاب محیطی، توانایی بازسازی مجدد را دارند، درمان خواب‌رفتگی معمولا موفقیت‌آمیز است. پزشک با تاریخچه گیری، ارزیابی فیزیکی و دیگر تست ها به تشخیص سندروم تونل کارپال خواهد رسید.

ارزیابی فیزیکی به بررسی جزئی مچ دست، آرنج، شانه و گردن می پردازد و هر علت دیگری از فشردگی عصب را بررسی می کند. همچنین مچ دست را به خوبی بررسی می کند تا هرگونه علامتی از التهاب، دفورمیتی یا بدشکلی و… را ارزیابی کند. همچنین سرعت انتقال پیام عصبی را در عصب دست می توانند ارزیابی کنند. اگر در این بررسی، سرعت حرکت پیام عصبی در دست پایین باشد، می‌تواند نشان دهنده ی سندروم تونل کارپال باشد.

درمان های موجود برای این سندروم به دو دسته ی غیر تهاجمی و تهاجمی تقسیم می شود. برای تمامی بیماران به جز در مواردی که سندرم تونل کارپ در اثر ضربه ایجاد شده باشد، ابتدا درمان غیر تهاجمی انجام می شود. (درمان های تهاجمی یعنی، درمان هایی که در آنها پوست باز می شود مثل جراحی).

مراحل اولیه درمان تونل کارپ، با تنظیم سبک زندگی درست، با دادن مچ بند یا ارتز (بریس)، دارو درمانی، ورزش درمانی، فیزیوتراپی و دستگاههایی نظیر لیزر انجام می شود.

فیزیوتراپی یکی از موثرترین درمان هایی است که برای این سندروم وجود دارد و در شرایطی که علائم حرکتی حضور ندارند و عضلات شست سالم اند، می تواند بهترین گزینه باشد. هر چه سریع تر مداخله شود، درمان موفق تر خواهد بود.

فیزیوتراپی، علائم مربوط به سندرم تونل کارپ را از طریق تمرینات لغزاندن عصب و همچنین لغزاندن تاندون ها در کنار هم کاهش می دهد. در این درمان، علاوه بر عصب و عضلات مرتبط، مفاصل آن ناحیه نیز بررسی می شود و موبیلیزیشن (انجام حرکات داخل مفصلی به صورت جزء به جزء) مفصل نیز انجام می شود.

همچنین تمرینات تقویتی نیز برای عضلات حرکت دهنده آرنج و مچ در دامنه بدون درد و علامت آموزش داده می شود.

در صورت عدم درمان، در مراحل بعد از روش های درمانی تزریقات و جراحی بسته سندروم تونل کارپ استفاده می شود که در موارد معدودی در ایران انجام می شود و کلینیک توانبخشی لوتوس به عنوان جامع ترین کلینیک در زمینه توانبخشی، خدمات درمانی ویژه ای را در زمینه روش های درمانی تزریقات و جراحی بسته تونل سندروم کارپ ارائه می دهد. جراحی بسته سندروم تونل کارپ نیاز به بی هوشی ندارد، چسبندگی بافتی نمی دهد، سریع تر انجام می گردد و نسبت به جراحی صرفه اقتصادی دارد.

لذا درمان سندروم تونل کارپ براساس شدت شامل استراحت نسبی، استفاده از مچ بند طبی یا آتل، فیزیوتراپی، لیزر، طب سوزنی، تزریق می باشد. در نهایت در صورت عدم درمان تمام روش های فوق الذکر و وجود اختلال شدید، عمل جراحی انجام می شود. فقط در کسانی که برای مدت طولانی به این سندرم مبتلا هستند و با درمان های غیر تهاجمی نتیجه نگرفته اند، جراحی نیاز می شود.

بر این اساس اصلی‌ترین توصیه برای پیشگیری و بهبود کامل این عارضه در چند واژه خلاصه می‌شود:

حفظ وزن ایده‌آل

اجتناب از مواجهه با سموم

تمرینات ورزشی فیزیوتراپی

رژیم غذایی مناسب و متعادل

اجتناب از مصرف الکل و سیگار